- İLK TÜRK DEVLETLERİ

İLK TÜRK DEVLETLERİ

İLK TÜRK DEVLETLERİ

1- Devlet Yönetimi

Devleti Kağan (Han, Hakan, İtikut, İlteber, Yabgu, Şanyü) yönetir. Devlet boy birliği örgütlenmesiyle kurulur. Bu durum devletin yıkılmasında etkilidir. Eski Türklerde “kut” anlayışı hâkimdir. Buna göre; devleti yönetme yetkisi tanrı tarafından verilir. Düzenli bir veraset yasası yoktur. Bu durum taht kavgalarına neden olur. Merkezi otorite sarsılır ve devlet kısa sürede yıkılır. Devlet yönetiminde “kurultay” adı verilen bir danışma organı vardır.

Kağan kurultaydan çıkan kararlara uymak zorundadır. Bu durum mutlak monarşinin olmadığının göstergesidir. Devlet “töre” denilen sözlü hukuk kurallarıyla yönetilir. Devlet yönetiminde “keneş/kengeş” (danışma) ve “toy” adı verilen iki kurum daha vardır. Bunlarda da devletle ilgili sorunlar görüşülmektedir. Kağan eşi olan hatun/katunlar elçi kabul edebilir ve kurultay toplantılarına katılabilirlerdi.

İkili Sistem: Merkezdeki yükün hafifletilebilmesi için devlet doğu ve batı olarak ikiye ayrılır. Doğuyu Hakan batıyı ise Kağan soyundan gelme zorunluluğu olan “Yabgu” yönetir.

Oğuş››››››››Aile
Urug››››››››Soy
Bod››››››››Boy
Budun››››››››Boy Birliği
El-İl››››››››Devlet

Devlet Görevlileri:

Kağan: Devleti yönetir
Yabgu: Batı kısmını yönetir.
Şad: Oba ve Oymak Yöneticisi
Tigin/ Tekin: Kağanın erkek çocukları
Tarkan ve Apa: Saray Görevlisi
Ağılığ: Hazine Görevlisi
Bitikçi: Kâtip
Buyruklar: Bakanlar
Tudun: Vali
İmgacı: Vergi Görevlisi
Aygucu ve Üge: Kağan tahtın başında olmadığında yerine vekillik eden görevliler

2- Ordu

Türkler asker doğar mantığı çerçevesinde ordu millet anlayışı vardır. Ordu ücretli değildir. Sahte ricat (geri çekilme) taktiği vardır. M.Ö 209’da onluk sistem uygulanmıştır. Demir madeni iyi işlenmektedir.

3- Yazı, Dil ve Edebiyat

Sözlü Edebiyat Ürünleri:

Sav: Atasözü
Sagu: Ağıt
Koşuk: Şiirler

Destanlar
• Alper Tunga Destanı (İskitler)
• Şu Destanı (İskitler)
• Göç Destanı (Uygurlar)
• Türeyiş Destanı (Uygurlar)
• Ergenekon Destanı (Göktürkler)
• Oğuz Kağan Destanı (Hunlar)
• Manas Destanı (Kırgızlar) Bunların yanında Dede Korkut Hikâyeleri vardır.(Oğuz Boyu)

Yazılı Edebiyat Ürünleri

Kullanılan Alfabeler (1)

• Göktürk (Orhon) Alfabesi
• Uygur Alfabesi
• Arap Alfabesi
• Latin Alfabesi.

1- Orhon yazıtları (Göktürk Kitabeleri) Kutluk Devleti
2- Karabalasagun Yazıtları (Uygur)
3- Yenisey Yazıtları (Kırgızlar)

4- Din ve İnanış

Türklerin en eski inancı “totemizm”dir. Tapılan totemlere “ongun” denir. Doğada var olan ve kutsal sayılan canlı ve cansız varlıklara tapınmaktır.

Türklerin en eski dini “Gök Tanrı (Tengri)” dinidir. Türkler tarih boyunca Maniheizm, Budizm, Şamanizm, İslamiyet, Hıristiyanlık gibi çeşitli din ve inançlara sahip olmuşlardır. Bunun nedeni; göçebe yaşam tarzı ve dini hoşgörüdür.

Atalar Kültü: Bu inanca göre kutsal sayılan ataların ruhları ölü beden üzerindeki kötü ruhları uzaklaştırır. Bunun için ölenlerin ardından “yuğ” adı verilen cenaze törenleri düzenlenir. Ataların mezarları kutsaldır. Mezarlara dokunmak savaş sebebi sayılır.

Balbal: Kişinin yaşarken öldürdüğü düşman askeri adedince mezarına dikilen taşları tanımlar, kahramanlık göstergesidir.

Yuğ: Cenaze törenidir.

Kurgan: Anıt mezarlardır. Kişiler çoğu zaman kurganlara eşyalarıyla beraber gömülürler. Bu durum eski Türklerde ahiret inancı olduğunun göstergesidir.

Şaman din adamları: Kam, Şaman, Baksı.

5- Hukuk:

Eski Türklerde yazılı hukuk kuralları yoktur. Onun yerine “töre” adı verilen sözlü hukuk kuralları geçerlidir. Töre şartlara göre zamanla değişebilir. Törenin değişmesi kurultay kararıyla olur.

6- Sosyal ve İktisadi Hayat:

Sosyal yaşantının kaynağını göçebe yaşam tarzı oluşturur. Çin ile İpek Yolu üzerine yapılan ticaret önemli bir iktisadi kaynaktır. Hayvancılık temel geçim kaynağıdır. Uygurlarda tarımsal faaliyet görülmüştür.

7- Bilim ve Sanat:

Türkler 12 hayvanlı takvimi kullanmışlardır. Dokumacılık yaygındır ( Halı, Çadır vs.). Türkler daha çok taşınabilir malzemelerden eserler yapmışlardır. Türklerde derinlik ve perspektiften yoksun bitki, hayvan ve insan figürlerinin kullanıldığı minyatür sanatı da görülmektedir.

Kaynak: http://ogrenci.hacettepe.edu.tr/