DERLEME NEDİR, DERLEME NASIL HAZIRLANIR
DERLEME NEDİR, DERLEME NASIL HAZIRLANIR
“Merak güdüsü gelişmemiş bir kişiye bilmediği konuların hepsi önemsiz görünür. Timsahların yaşamı da, Paganinini’nin keman konçertosu da…” Timsahların Yaşamı, Çetin Altan, 1987
Derleme “ merak edilen bir konuda gerçekleştirilmek istenen bir amaç doğrultusunda, var olan geçerli ve güvenilir bilgilerin toplanarak sistemli olarak düzenlenmesiyle çok yönlü bilgi birikimi sağlamak için bir ya da daha fazla kişi tarafından hazırlanan yazılı metindir”. Yapılan derleme, başkalarının okuması için yayınlanabilir. Yayınlanma aşamasında yayımın yapılacağı yere göre özel kurallar gözetilerek hazırlanabilir, değerini takdir etmek için hakemler tarafından bu kurallara göre değerlendirilebilirler. [1]
Derleme Hazırlamada İzlenecek Adımlar
1. İlgilenilen konunun belirlenmesi: Bu süreç derlemeyi yapmak isteyenin ilgi alanı ve bilgi birikimi düzeyine göre değişir. Derleme bir ödev olarak hazırlanacaksa, bu durumda konu öğretmen tarafından belirlenebilir. Yöntemin öğrenilmesi için yapılacak derlemenin konusu, öğrenicinin ilgisi kadar rehberlik yapacak öğretim üyesinin ilgisi çerçevesinde belirlendiğinde çalışma kolaylaşır.
2. Derlemenin amacını belirleme: Derleme yapılacak konuyu her yönüyle incelemek çoğu zaman ulaşılamayan, neredeyse olanaksız bir amaçtır. Konuyu sınırlamak yapılacak işin etkinliğini artırır. Örneğin; “anne sütüyle beslenme”, yani emzirme konusunda bir derleme yapma yerine “belirli bir yerde (bir ülkede ya da dünyada) emzirme uygulamaları” ya da emzirme fizyolojisi” hakkında derleme yapmayı amaçlamak gibi. Bu aşama da, temel olarak yine derleme yapanın ilgisine ya da bilginin gerektiği duruma bağlıdır. Belirlenen amaç net olarak ifade edilip yazılaabilmelidir. Örneğin “ Türkiye’de anne sütü ile beslenme uygulamaları hakkında bilgi toplamak” gibi… Derlemede amaç netleştirilmeden önce neden böyle bir derleme yapıldığı, yani gerekçe, derlemeci için önemi belirtilerek tanıtılmalıdır.
3. Derlemenin başlığını belirleme: Başlık amacı tanıtıcı özellikte ancak, olabildiğince sade ve kısa olmalıdır. Örneğin; “Türkiye’de anne sütü ile bebek beslenmesi uygulamaları hakkında bilinmesi gerekenler” yerine “Türkiye’de anne sütü ile beslenme” gibi…
4. Derlemenin çerçevesini oluşturma: Amaç dikkate alınarak ne tür bilgilere gereksinim olduğunu düşünmek, kavramsal bir çerçeve oluşturmanın ilk adımıdır. Tam olarak ne merak ediliyor belirtilmelidir. Örneğin; “Türkiye’de emzirme uygulamalarının zaman içinde değişimi, şu andaki durumu; nerede, kimlerin, hangi bebekleri daha uzun süre emzirdikleri, emzirme sırasında başka besinlerlerle beslenme, emzirmenin nereden öğrenildiği, neden emzirme uygulanmadığı gibi pek çok konu ülkemizde anne sütüyle beslenme konusunda yapılacak bir derlemenin içeriğinde bulunabilir. Bilgi toplamaya başlamadan önce düşünmeye zaman ayırarak alt başlıklar halinde taslak bir kavramsal çerçeve oluşturulmalıdır. Bu çerçeve derlenecek bilgi için anahtar kelimelere dönüştürülür.
5. Konuyla ilgili bilgi toplama: Kitaplar, dergilerde yayınlanan bilimsel makaleler ve elektronik kaynaklar (CD ROM, i-journals), arşivler, istatistik yayınlar, raporlar, tezler, konferans metinleri bu amaçla yararlanılacak temel bilgi araçlarıdır. Bu aşamada toplanan bilginin geçerli, kanıtlanmış bilgi olması özellikle önemlidir. Doğa kaynak alınarak elde edilen ve yorumlanan tarafsız bilgiler geçerli bilimsel kaynaklardır. Son yıllarda bilginin elde edildiği kaynakların irdelenerek, kanıt düzeylerinin belirlenmesi tıpta “kanıta dayalı uygulamaların yaygınlaştırılması” amacıyla önemle üzerinde durulan yeni bir gelişmedir. Bu nedenle bilgi toplama aşamasında yararlanılan kaynaklar, daha sonra oluşabilecek tartışmalarda irdelenmeye olanak verecek şekilde, kesinlikle kaydedilmelidir.
6. Toplanan bilginin sistematik olarak biriktirilmesi: Okunan her kaynaktan elde edilen temel bilgiler küçük kartlara yazılarak anahtar kelimeler başlığı altında arşivlenmelidir. Bu işlem bilgisayar dosyalarına yapılan kayıtla da gerçekleştirilebilir.
7. Derlemeyi oluşturma: Hazırlanan taslak çerçeve içinde elde edilen bilgiler birbiriyle uyumlu hale getirilerek anlamlı şekilde yazma ve yazılanların anlamını düşünme aşamasıdır.
8. Derleme raporunu oluşturma: Hazırlanan yazı, yazım kuralları doğrultusunda iki satır aralığı ile aşağıdaki bölümler halinde derlenir.
Başlık: Öz ve anlamlı olmalıdır.
Özet: En son yazılan bölümdür. Okurlara derlemenin tümünün okunmaya değer olup
olmadığını gösterir. Genellikle metinin tümü ikiyüz kelimede özetlenir.
Giriş: Derlemenin neden yapıldığı, gerekçe ve amaç bu bölümde belirtilir.
Yöntem: Derlemenin ne zaman hangi temel kaynaklar kullanılarak, kim tarafından nasıl
yapıldığına ilişkin bilgiler bulunur.
Bulgular / Elde edilen bilgiler: Toplanan bilgiler genelden özele doğru, kavramsal çerçeve doğrultusunda düzenlenerek başlıklar halinde, kaynakları belirtilerek yazılır.
Tartışma / Düşünceler, Yorumlar / Bilginin irdelenmesi: Var olan bilgi ayrıştırılarak analiz edilir. Yeni sentezler yapılarak kullanımında önemli yararları olacak içerik, bilinmeyenler ya da karşılaşılan sorunlar belirlenir. Karşıtlıklar sergilenir. Belirlenen sorunlara çözümler önerilebilir. Yeni araştırma soruları oluşturulur. Özetle, derlemeyi yapanın topladığı bilgiler sonucunda kazandığı bakış açısı ve geçerli çıkarımını paylaştığı yer, yazının bu son bölümüdür. Bu bölümde bilgilere dayanmayan tartışma ve yorum yapmaktan kesinlikle kaçınılmalıdır.
Kaynaklar: Kullanılan tüm yazılı ve diğer kaynaklar, uyulması gereken özel kurallara göre düzenlenerek belirtilir.
Prof. Dr. Ayşen Bulut – Halk Sağlığı Uzmanı
Uz. Sosyolog Hacer Nalbant – İÜ Çocuk Sağlığı Enstitüsü ve İstanbul Tıp Fakültesi Öğretim Elemanları
[1] (Uniform Requirements for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals, International Committee of Medical Journal Editors, January 1997 – Annals of Internal Medicine – Volume 126 – Number 1 ( Çeviri: Ayşen Bulut))
Kaynak: http://www.istanbul.edu.tr/
