BURSA GELENEKLERİ,GÖRENEKLERİ,KIYAFETLERİ,TÖRELERİ
Geleneksel Bursa Kadın Kıyafetleri
Türkiye'nin en gelişmiş illerinden biri olan Bursa'da geleneksel toplumsal yapı 1950'lerde tarımın makineleşmesi ve ulaşım olanaklarının artmasıyla canlanmıştır. 1960 larda sanayinin gelişimiyle birlikte toplumsal ve kültürel yaşam içerik yönünden zenginleşmiştir.
Bu süreçte geleneksel aile yapısı ortadan kalkmış
giyim-kuşam yerini tamamen çağdaş giysilere bırakmıştır. Yerel giysilere ancak çok uzak dag köylerinde rastlanabilmektedir. İlde giyim-kuşam Türkiye'nin tüm yörelerinde olduğu gibi gelir gruplarına toplumsal çevre Özelliklerine göre değişiklik göstermektedir. Giyim-kuşamın belirlenmesinde moda ve çalışma koşulları etkili olmaktadır. Eski Bursa'da özellikle kadın giyimleri
kumaşları ve işlemeleriyle dikkat çekerdi. Bursa tezgahlarında dokunan ipekler bürümcükler kadifeler bu giysilere özellik katardı. XVI. yy'ın ikinci yansından sonra Bursa kadifeleri
çatma seraser denilen altınlı kumaşlar kemhalar arşın tafta çuha keyfiye peştemaller oldukça yaygın ve ünlüydü. Padişah Sarayı ve erkanı bu kumaşların devamlı müşterileri idi. Hali vakti yerinde olanlar Elmasiye
Altıparmak Altınoluk Geze adı verilen Humus ve Şam ipekli kumaşlarından elbiseler dikinirlerdi. Bu tarz elbiseler XVII. ve XVIII. yy'larda selimiye adı verilen klaptanla karışık başka bir cins ipekli kumaştan yapılırdı. Köy düğünlerinde (köy düğünü) ise geline ipekli oyalı gömlek ile bindallı denilen
üzeri sırma işlemeli kadife entari giydirilirdi. Durumu uygun olan bunun üzerine kürk giyer gümüş fişeklikli kemer kuşanırdı. XIX. yy'ın başlarında Bursa gelinlerinin çeyizlerinin zenginliği dikkat çeker. Hamam takımları
işlemeli oyalı başörtüleri pullu hamam tülbentleri ipekten yapılmış saat mühür tütün ve para keseleri damada yerli bezden iç göynekler donlar çevreler işlemeli uçkurlar ipekli ipeksiz mendiller yapılırdı. Gelin çeyizi on beş gün asılı durur
bu süre içersinde gelin her gün değişik bir elbise giyerdi. Bursa gelinleri bu elbiseleri çok iyi muhafaza etmek ve düğünlerde davetlerde giymek zorundaydılar. Bursa dağ köylerinde hala giyilmekte olan geleneksel kadın kıyafetleri daha otantik özellik taşırlar.
Şalvar / Paçadon / Krepdöşin: "Üçetek"li bu giyim tarzında
altta "paçadon-krepdöşin" adları verilen şalvar bulunmaktadır. Şalvar boyu ayak bileğine kadardır. Ağı çok düşük olmayan şalvarın beli uçkurla toplanır. Yöre tezgahlarında dokunan krem renkli ham ipek dokumadan yapılır. Ağ kısmında kare bir kumaş parçası ile şalvarın hareketi sağlanır. İpekten yapılanları gelin çeyizine konur daha gündelik kullanımlar için pamuklu bez veya (Amerikan) kaput bezi tercih edilir. Paçalarında bilekten yukarıya doğru 25 cm. yüksekliğinde nakış olup daha çok kırmızı lacivert gibi renkler kullanılır. Bunlara "paçalık" denir. Türlü şenliklerde işli paçalıklar üçeteğin yan yırtmaçlarından görünür. Uçkurların uçlarında bitkisel motiflerle nakışlar olur. Mintan / Göynek: Üstte tene
mintan (göynek) giyilir. Göynek el tezgahlarında "el bezi" adı altında dokunan kumaşlardan yapılır. Kumaşların eni yaklaşık 40 cm.dir. Kumaş eninden dikim esnasında yararlanılır. Ön ve arka ortalar kumaş katına denk getirilir. Önde 30-35 cm. derinliğinde yaka yırtmacı açılır. Omuz da kumaş katındandır. Boyun kısmı yuvarlak oyulur. Kol genişliği kumaşın enidir. Kol omuza yerleştirilir rahat hareketini sağlamak için kol altıyla ön ve arka parçaları birleştiren yan parçaya "kuş" yerleştirilir. Göyneğin beden boyu 120-125 cm. arasında yapılır. Ön yırtmaç yaka kenarları ve etek uçları "yanış"lıdır. Yaka ve kol ağızları iğne oyası olur. Etek ucunda ise "tentene" denilen tığ ile yapılmış dantel vardır. Yakaya iki parmak yüksekliğinde dik yaka
nakışların arasına da renkli püsküller takılır. Düz dokuma bezler kullanılmadığı taktirde "çitili" "dizmeli gömlek" yapılır. Çit üzeri çiçekli ve desenli pamuklu bezdir. Orta tabaka halk tarafından entarilik ve mintanlık olarak çok kullanılmıştır. Üçetek: Göyneğin üzerine "üçetek" giyilir. Kırmızı pamuklu dokumadan yapılan üçetek "U" yakalıdır. Önü göğüse kadar açık olur. Belde düğmeyle iliklenir. Kol düz kesimli ve ağız kısmı yırtmaçlıdır. Yanlar kalça altına kadar açıktır. Ön etekler arka etekten bir karış kısa tutulur. Kol ağzı
arka etek uçları renkli ipliklerle işlenir. Ayrıca yaka kenarına Önlere etek etrafına ve kol ağzına siyah iplik ile oya tarzında süslemeler yapılır. İçi krem rengi bir bezle astarlanır. Peşli ya da üç peşli denilen üçeteğe yörede "işlemeli enteri" denir. Kırmızının yanısıra bordo siyah mavi renklerde kumaşlardan da yapılır. Üçeteğin boyu yaklaşık 120 cm. dir. Arka ortası ve omuz kumaş katından kesilir. Resimlerde görülen üçetek
Bursa Orhaneli İlçesi Harmancık Köyünde giyilir. "Gobakbaşı" denilen kumaştan yapılan üçetek metinde anlatılan üçetekle biçim olarak aynı özellikleri göstermekle birlikte farklılıklar da taşımaktadır. İçli-Kapatma: Üçeteğin üstüne "içli-kapatma" giyilir. Kırmızı
siyah bordo yeşil renklerde keten dokumadan yapılır. Sıfır yakalı ve önden açık olup. Önde başka kumaş parçasıyla aplike vardır. Ön ve arka beden ek yerlerine beyaz sutaşı geçirilmiştir. İşe gidilirken giyilir. Daha sonra anlatacağımız güdükle veya güdüksüz giyilir. Sıktırma: Üçeteğin ve kapatmanın üstüne işe gidilmediği zaman "sıktırma" giyilir. Bu bir nevi sütyen vazifesi görür. Arkası dirilden
önleri kırmızı bezdendir. Boyu oldukça kısadır göğüs altı hizasında biter. Ön beden arka bedene kol altına denk gelen yan parçayla birleştirilir. Önlere üçer parmak eninde siyah pamuklu kumaş geçirilmiştir. Elde kapitone dikişle kırmızı kumaşa monte edilir. Üzeri tamamen işlidir. İşlerin arasına zigzag sutaşıyla süslemeler yapılır. Önde dört düğme ve binilerle iliklenir. Oldukça dar kesimlidir. Yaka etrafına önlere ve ön etek ucuna bir sıra beyaz boncukla süsleme yapılır. Sarka: Sıktırmanın üzerine "sarka" giyilir. Sarkaya
fermene ilbade gibi adlar verilir. Yine bordo kırmızı yeşil siyah renklerde pamuklu kumaştan yapılır içi çiçekli divitinle astarlanır üstten kapitone dikiş yapılır. Cepken şeklinde olup iliklenmeden kullanılır. Sıfır yakalı ve düz kolludur. Boyu bel hizasındadır. Önler dört parmak eninde telle işlidir. Ayrıca önlere ve ön etek uçlarına bir sıra pullu veya boncuklu oya geçirilir. Kadifeden ya da çuhadan yapılan sarkaları gelinler giyerler. Bu sarkalar ağır işlemeli olur.
Güdük: İşe gidilirken daha basit olan "güdük" giyilir. Güdüklerin içi pamukla astarlanır. "olgarlama" dikişle tüm beden parçaları kapitone olup
dikişlerin üzerine de pul ve boncukla işlemeler yapılır. Kollar bedene kare kuşla tutturulur. Önlük: Güdük
sarka ya da kapatma nın önüne "önlük" tutulur. Önlük dikdörtgen şeklinde olup siyah renkli yün dokumadır. Kumaşın kendi enine sadık kalınarak iki enden yapılır. Enler birbirine renkli ipliklerle eklenir. Her en çift sıra çizgili olup arasında bağlama batik tekniğiyle elde edilmiş yuvarlak desenler vardır. Bu desenlerin ortasında renkli püsküller bulunur. Bel kısmındaki bağcıklarla bele bağlanır. Etek boyu diz kapağından yaklaşık 10 cm. aşağıdadır. Arkalık Kuşak: Bele
önlüğün üzerine "arkalık" sarılır. Arkalık 1 metrekare büyüklüğünde siyah yün dokumadır. Üzeri beyaz çizgili ve serpme benekli dokumadan desenlidir. İki kenarı uzun saçaklıdır. Bele üçgen katlanarak sarılır. Arkalığın üstüne "dizge" veya "çizge" denilen bir kuşak daha sarılır. Yün dokuma olan bu kuşağa "Kolan" adı da verilir. Kolan 3-4 m. uzunluğunda iki parmak genişliğindedir. Çarpana dokuma olup çok çeşitli desenlerdedir. İki ucu yünden yapılma uzun püsküller ve boncuklarla süslüdür. Kuşağın üzerine gelinler gümüş veya altın gümüş karışımı kemerler takarlar.
Çorap - Ayakkabı: Ayağa yünden
beş örülmüş desenli çoraplar üzerine ise çetik veya yemeni giyilir. Baş Giyimi: Baş süslemeleri apayrı bir hüner gerektirir. Başa önce "saçlık" takılır. Bir bez üzerine tutturulmuş altı adet uzun örgülü saçtan ibarettir. Örgülerin ucundan bir karış yukarısı çividi mavi renkte yünle örülmüş olup
uçları püsküllüdür Saçlık saça tutturulduktan sonra başa boncuklu fes giyilir. Fesin yüksekliği en az 10 cm'dir. Üzerine yünden örülme takke geçirilir. Tepesi ve önü boncukla işlidir. Arkasında pullu boncuklu örülmüş "kaşbastı" süslemeleri vardır. Etrafına "almalı" denilen yazma sarılarak kullanılır. Baş donanımında bazı farklılıklar görülür. Genç kızlar günlük olarak başlarına akbez
gelinler çeşitli renklerde krepler oyalı-pullu yazmalar; yaşlılar üstlük örterler. Yaşlılar başörtülerinin altına beyaz takke giyerler. Takkenin üzerine karabez onun üzerine "üstlük" örterler. Gelinler başa takke takarlar takkenin üzerinde dizili gümüş paralar olur. Üstüne kırmızı sarı yeşil gibi renklerden krepler örtünürler. Takkenin iki yanına iki önüne iki arkasına toplam altı tane krep sarkıtırlar. Tepeden dört sıra sim tel tutturulur. Tellerin boyu topuklara kadar uzun olur. Buna "duvak gülü" denir. Gelinler düğünden sonra bir ay
üç krep örtünürler. Başlarında duvak gülü arkalarında tel kırmızı sarı yeşil yazmayı sırayla örtünürler. Ardından iki telli krep arasına sarı yazına üzerine bir al bir yeşil (emir) yazmayı sarık şeklinde kullanırlar. Daha sonra da yazma ve akbez örtünürler. Genç Kız Baş Giyimi: Genç kız baslıkları yüksekçedir. Bu doğal yün renginde veya kırmızı yünden örülen bir çeşit festir. İç kısmından mukavva ile serileştirilir. Tepesi oldukça sık boncuklarla işlenir. Başlığın çevresine "almalı" veya "alyanak" denilen siyah üzerine kırmızı elma motifli yazma bağlanır. Başlığın ön kısmına çeşitli motiflerde renkli boncuklarla bezenmiş "mendiller takılır. Birbirine bağlı üç parça halindedir. Mendilli başlık
düğün veya bayram törenlerinde takılır. Başlığın iki yanında renk renk yünlerden yapılmış toplar bulunur. Bunlara beyaz boncuklar ve karanfiller dizilir. Kuru karanfil bir nevi parfümdür kadınların güzel kokmalarını sağlar. Terlik: Başlığın içinde terlik denilen beyaz bir başlık daha vardır. Takkenin çevresinde boncukla örülmüş
iki parmak kalınlığında "kaşbastı" süslemesi bulunur. Terlik üzerine giyilen esas başlık gündelik olarak kullanılmakladır. Yanakdöven: Yeni gelinde başörtüsünün kenarlarında yanakdövenler dikili olur. Yanaklar üzerinde küme küme boncuklar ve pullar hareket ettikçe kadınların yanaklarını döver. Genç gelinde de zülüf kesilir.
Genç kızlarda bu kadar süslü başlık olmaz
takı takmaz zülüf kesmezler. Gıdıklık: Aksesuar olarak boyuna "gıdıklık" takılır. Gıdıklık; kırmızı
beyaz siyah mavi sarı renklerde boncuklardan örülmüş bir nevi gerdanlıktır. Bundan başka aralarına boncuk dizilmiş turalı para da bulunur. Uludağ dağ dibi köylerinde sarkıtmalı gelin fesi
pullu-pulyatlı ağır gelin bazisi kullanılır. Kıvrak: Dışarı yabana gidilirken
bu gibi kıyafetlerin üzerine "kıvrak" giyilir. Yaka kısmı "V" şeklinde olup ipek ya da kadifeden yapılır. Omuz kısımları basmayla astarlanır. Entari ya da paça üzerine giyilir. Göğüs hizasından itibaren yapılan büzgü genişliği sağlar. Boyu oldukça uzundur.BURSA HAKKINDA HERŞEY
