LALEGÜL ÇİÇEĞİ
LALEGÜL ÇİÇEĞİTürkçe Adı: Lisianthus
Gentianaceae familyasından olan Lisianthusun kesme çiçek olarak kullanımı oldukça yenidir. Modern anlamda lisianthus yetiştiriciliği 1984 yılında Fransa’ da başlamıştır. Ülkemizde ise üretim henüz önemli seviyede değildir. Güney Amerika orijinli bu bitki dünyanın birçok ülkesinde yetiştirilmektedir. Pembe, beyaz ve mavi çiçek renkleri, yapraklar mavimsi-yeşil, dik saplı ve vazo ömrü dayanıklılığı ile geleceğin dikkat çekici kesme çiçeği olmaya adaydır. Gün geçtikçe bu yeni bitkiye ilgi daha da artmaktadır.
Genel Özellikleri
Dünyadaki en önemli lisianthus araştırıcısı H. Arakawa’ ya göre seleksiyon kriterleri; renk
çeşitleri, yola dayanıklılık ve vazo ömrüdür. Lisianthusların 100 üzerinde ticari varyetesi olup erkenciliğe göre sınıflandırılmaktadır.
Önemli varyeteleri şunlardır:
Yodel tipi:
Yalınkat, iri çiçekli ve uzun saplıdır. Çiçek renkleri mavi, erguvan-mavi, beyaz, parlak pembe, koyu pembe ve leylaktır. Çeşitleri erkenciliği dikim tarihine göre değişir. Aralık ayında erken dikim için fark bir aydan fazla değildir. Haziran-temmuz aylarındaki geç dikim de ise hiçbir farklılık olmaz.
Heidi tipi:
Yodel tipinin daha geliştirilmiş şeklidir. Tek düze bir çiçeklenme gösterir. Çiçek kandili daha ufak ve az açıktır. Yodele benzer renkleri vardır. Beyaz, pastel mavi, beyaz kenarları mavi, beyaz kenarları pembe renkli çeşitleri vardır.
Jet veya echo tipi;
İri ve katmerli çiçekli dekoratif yeni varyete türüdür. Diğer tiplerle aynı çiçek renklerine sahiptir.
Mermaid tipi:
Saksılı yetiştirilen bodur varyetelerdir. Mavi ve pembe renkli çiçeklere sahiptir.
Mi-saison tipi: Henüz deneme safhasındadır. Gün uzunluğuna daha az duyarlı bir çeşittir. Bu özelliğinden yararlanılarak ilkbaharda aynı kalitede çiçek elde edebilmek için çalışılmaktadır.
Tohum Ekimi
Lisianthus üretimi tohum ile yapılır. Lisianthus tohumları toz veya kaplama halinde olur. Toz tohumlar çok küçük olduklarından kasalara serpme ekim yapılır. Kaplama tohumlar kasalara atıldıkları gibi viyollere tek tek el ya da makine ile de atılabilir. Lisianthus tohumları kasalara atılacaksa, kasalar ekimden önce dezenfekte edilir. Ekim ortamı olarak torf kullanılır. Torf tohum ekim kasalarına doldurulur ve bir tokmak yardımı ile üzeri düzeltilir. Düzeltme işlemi tohumların eşit dağılmasını sağlamak ve su birikintisini engellemek için yapılır. Daha sonra ilaçlı su ile torf iyice sulanır. Suyu çektikten sonra tohumlar kasalara atılır. Tohumlar çok küçük olduklarından ekim esnasında çok dikkat edilmeli ve sık ekimden kaçınılmalıdır. Tohumlar küçük olduklarından üzerlerine kapak atmaya gerek yoktur. Kaplama tohumlar ise değişik göz sayısındaki viyollere atılabilir. Yine viyoller torf ile doldurulur. Doldurma sırasında gözlerin sık doldurulmamasına dikkat edilmelidir. Ancak gevşek de doldurulmamalıdır. Yine viyoller de ilaçlı su ile sulanır. Tohumlar tek tek viyol gözlerinin tam ortasına gelecek şekilde ekilir. Bunların üzeri hafifçe kapatılır ve daha sonra çimlenme yerlerine konulur. Ekimi takiben 21–23 0C’ de 7 günde çimlenme gerçekleşir. Çimlenme sonrası sıcaklığın 16–18 0C’ ye düşürülmesi gerekir. Çeşide göre değişmekle birlikte lisianthus fideleri 8–13 haftada dikime hazır hale gelir. Tohumdan fide yetiştirme süresinin uzun olması sebebiyle üreticiler genellikle doğrudan hazır yetişmiş fide satın almayı tercih eder.
Fidelerin Bakımı
Lisianthus fideleri oldukça hassas bitkilerdir. Bu yüzden dikim anına kadar özenli bir bakım ister. Özellikle sulamaya dikkat edilmelidir. Yapılacak fazla sulama fidelerde çökme meydana gelmesine neden olacaktır. Sulama genellikle sisleme şeklinde yapılır. Mümkün olduğu kadar gece bitki üzerinde su kalmamasına dikkat edilir.Fidelerin sıcaklık isteği ile çiçeklenme zamanı arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Gelişmenin durgun safhasında sıcaklık maksimum 7 0C, büyüme ve çiçeklenme zamanında 17 0C’ ye ihtiyaç gösterir.
Çimlenmeden itibaren 4 yapraklı oluncaya kadar gündüz 30-35 0C, gece ise 20-25 0C sıcaklıklar rozetleşmeye neden olur. Bu olayı engellemek için seralarda genç fide bölmeleri serinletilir. Lisianthus tohumları çimlendikten sonra şaşırtma yapılır. Şaşırtma çimlenen tohumların oldukları yerden başka yere aktarılmalarıdır. Fideler 3-4 gerçek yapraklı olduklarında viyollere tek tek alınır. Bir çubuk yardımı ile viyolde yerleri açılır ve tam ortaya gelecek şekilde dikilir ve yanlardan hafifçe bastırılır. Dikim sırasında kökleri çok uzamışsa hafiften kısaltılabilir. Dikim işlemi bittikten sonra mutlaka can suyu verilir.
Toprak ve Gübre İsteği
Lisianthus yetiştiriciliği yapılacak toprağın pH değeri 6–6,5 arasıdır. Toprak drenajı iyi ve organik maddece zengin olmalıdır. Tuz konsantrasyonun yükselmesine bitkinin hassasiyeti fazladır. Dikim öncesi toprak mutlaka metil bromür ile dezenfekte edilmelidir. Bu bilhassa üst üste birkaç kez lisianthus yetiştirilen topraklar için önemlidir. Lisianthus yetiştirmeye uygun olan topraklar sürülerek veya bel ile işlenerek kabartılmalıdır.
Yabancı otlar, kökler temizlenmeli, kesekler parçalanmalıdır. Lisianthus tuza hassas bir bitki olduğu için dikim öncesi temel gübreleme yanmış çiftlik gübresi ile yapılmalıdır. Mineral gübre kullanımı ise sınırlandırılmalıdır.
Dikim Şekli ve Mesafesi
Lisianthus fideleri 4 yapraklı ve boğum araları uzamadan dikilir. Drenajı iyi dikim yastıkları hazırlanarak metre kareye çeşide göre değişmekle birlikte 40-60 bitki dikilir. Tek kesim
yapılacak geç dikimlerde veya erken dikimlerde yoğunluk artırılır.
EKOLOJİK İSTEKLERİ
Lisianthus bitkisi diğer kesme çiçeklere göre oldukça hassastır. İyi bir yetiştiricilik için mutlaka ekolojik isteklerine dikkat edilmelidir. Bitkide meydana gelebilecek hastalıklar daha çok ekolojik isteklerinin tam olarak sağlanmamasından kaynaklanır.
Sıcaklık
Lisianthus yetiştiriciliği için en uygun sıcaklık 20-24 0C arasıdır. Sıcaklığın 13 0C’nin altında ve 30 0C’nin üstünde olduğu durumlarda bitkilerde rozetleşme görülür.
Işık
Lisianthus bitkisi ışık isteği bakımından uzun gün bitkisidir. Uzun gün bitkisi normal gelişimleri için gün boyunca uzun süreli güneş ışığına ihtiyaç duyan bitkilerdir. Bu bitkilerin çiçeklenmeleri uzun süreli gün ışığı görmelerine bağlıdır. Gün olarak aldıkları güneş ışığı miktarı, ihtiyaç duyduklarından daha az olduğunda, çiçeklenme azalır ve daha fazla yaprak çıkartır. Bunun için seraların içinin yeteri kadar ışık alması gerekir. Ancak ışığın fazla geldiği ve bitkiye zarar oluşturabilecek zamanlarda seralara gölgeleme yapılmalıdır.
Nem
Sera içi neminin aşırı olması ve örtü yüzeyinde yoğunlaşması istenmeyen bir durumdur. Nemin artması halinde, hastalıklar artar. İyi bir havalandırma ile bu sorun önlenmelidir. Ayrıca seranın içerisine ikinci bir kat naylon çekerek fazla nemin bitkilere zarar vermesi de önlenebilir. Sera neminin %70-80 civarında olması gerekir.
Havalandırma
Lisianthusların iyi havalandırılabilen seralarda yetiştirilmesi gerekir. Lisianthus seralarının kurulmasında buna dikkat edilmelidir. Havalandırma pencerelerinin alanı, sera taban alanının en az %20’si kadar olmalıdır. Havalandırmalar özellikle yaz aylarında geceleri de kapatılmamalıdır. Ortamda oluşabilecek fazla nemi ortadan kaldırmak için düzenli olarak seraların havalandırılması sağlanmalıdır.
KÜLTÜREL İŞLEMLER
Sulama
Dikimin ertesi gününden itibaren sulama çok önem kazanır. İlk 15-20 gün yalnız salma sulama uygulanır. Dikimden yaklaşık 15-20 gün sonra yeni kökler toprağa iyice tutunmuş olur.
Bu dönemden itibaren damlama sulamaya geçilir. Her tavaya 2-3 sıra damlama borularının çekilmesi yeterlidir. Damlama ile salma sulama birkaç gün birlikte uygulanır. Daha sonra
tamamen damlama sulamaya geçilir. Lisianthusta tutum aşamasından sonra yaprakların
ıslanması istenmez. Hava şartlarına ve toprak yapısına göre sulama sıklığı ve miktarı ayarlanır. Sulamada dikkat edilecek konu fideyi kurutmamak, toprağı da aşırı sulamamaktır. Damlama sulama ile her sabah düzenli sulama yapılır. Her gün 10 dk. yapılan sulama bitkiler için yeterli olur. İki kesim arasında sulama azaltılmalı, hatta durdurulmalıdır. Kesim başından itibaren ise sulama azaltılmalıdır. İkinci kesim için bitki yükselmeye başladığında sulamaya gittikçe artacak şekilde yeniden başlanır.
Gübreleme
Lisianthus fidelerine dikimden itibaren ikinci kesime kadar ve mart ayında yapılan dikimlerde 6 ay süreyle 10:4:13 kompoze gübrelerle ara gübreleme yapılır. Genellikle dikimden hemen sonra ara gübreleme çok az yapılır. Gelişme dönemi boyunca nisan-haziran ayları arasında haftada bir gübreleme yapılmalıdır. Kesim başından itibaren gübreleme azaltılmalıdır. İki kesim arasında ise gübreleme yapılmaz. İkinci kesim için bitki uzamaya başladığında gübreleme artacak şekilde yeniden başlanır. Mart ayında yapılan dikimlerde 16:6:24 oranında gübreden ayda 20-30 g/m2, nisan ayında 4 kez 25 g/m2, mayıs ayında 4 kez 30 g/m2, haziran ayında ise 2 kez g/m2 şeklinde gübrelenir. 15 hazirandan temmuz sonuna kadar gübrelemeye ara verilir. Daha sonra gübrelemeye tekrar devam edilir. Ağustos ayında 4 kez 30 g/m2, eylül ayında ise 1 kez 135 g/m2 şeklinde gübreleme yapılır.
Hastalık ve Zararlılar
Lisianthuslarda görülen önemli hastalıklar şunlardır.
Rhizoctonia solani:
Nemli şartlarda genç bitkilerin kök boğazında çürüme meydana gelir. Dikim öncesinde toprağın ve sonrasında bitkilerin ilaçlanmasıyla mücadele edilebilir.
Botrytis cinerea; Yapraklarda ve saplarda gri küf yapar.
Mildiyö:
Yaprağın alt yüzeyinde gri keçeleşme görülür. Yaprak üzerinde sarı lekeler, daha sonra şarap tortusu görünümü alır. Yüksek nemin olduğu ilkbaharda daha çok görülür.
Fusarium solani:
Bitkide lekeler ileri safhalarda ölüme sebep olur. Sapın altında kavuniçi leke ile beraber beyaz bir keçeleşme olur.
Oidium; Yaprak üzerinde beyaz renkli belirsiz keçeleşme olur. Kükürtlü ilaçlar ve diğer sistemik külleme ilaçları ile savaşım yapılır.
Lisianthuslarda görülen zararlılar ise şunlardır:
Thrips: Çiçek üzerinde leke ve çizgiler görülür. Bazen bitkinin tamamında deformasyon ve nekroz şeklinde zarar yapar.
Galeri sineği: Ergin sineğin faaliyeti bütün yıl sürer. Yaprağın epidermisi arasına bırakılan yumurtalardan çıkan larvalar, yaprak epidermisini yiyerek beslenir.
Larvaların beslenirken açtıkları galeriler, tüm yaprağı kaplayarak bitkinin fotosentez yapmasını engeller. Bu yapraklar daha sonra kuruyarak dökülür. Beslenemeyen bitki zayıflar, kurur ve önemli kayıplar oluşur.
Beyazsinekler: Bitkide zayıflamaya ve fumajine neden olur.
Scaridae larvaları: Köklerde ve genç bitkilerin kök boğazlarında zarar yapar.
Lepidoptera larvaları:Yapraklarda delik açar.
Yabancı Ot Mücadelesi
Lisianthus seralarında görülen yabancı otlarla, uygun mücadele yöntemi seçilip mücadele edilmelidir. Bu kültürel mücadele ya da kimyasal mücadele olabilir. Kimyasal mücadele daha çok dikimden önce toprağa ot ilacı uygulaması ile yapılır. Kültürel mücadele ise el veya çapa ile otların temizlenmesi şeklinde yapılır.
Uç Alma
Uç alma özellikle bir kökten birden fazla lisianthus elde etmek istendiğinde ve dikim sonrası zayıf gelişen bitkinin kuvvetlenmesini sağlamak amacıyla yapılan bir işlemdir.
Uç alma aynı zamanda yazlık dikimlerde çiçeklendirmeyi geciktirmek veya çiçeklenme zamanını
programlamak amacıyla yapılır. Uç alma hasadı geciktirdiği için her zaman yapılmaz. Bitkide uç alma yapıldığında 1 adet ekstra kaliteli sap yerine 2 veya daha çok orta kalitede sap hasat edilir. Uç alma dikimden sonra bitki 3–4 yaprak çiftine sahip iken 2. yaprak çiftinin üzerinden yapılır. Uç alma işleminden sonra bitkilerin hastalıklara karşı ilaçlanmasında fayda vardır.
Destek Sağlama
Lisianthus’ta gövdesinin dik durması için mutlaka destekleme sisteminin kurulması gerekir. Aksi halde boy yapan bitkiler yere yatarak çiçeklerde kalitenin düşmesine neden olur.
BÜTÜN ÇİÇEKLER
